Beeld uit de verkoopbrochure
3 januari 2023 – Begin jaren zestig ontwierp de bekende Utrechtse architect en meubelontwerper Gerrit Rietveld een groot aantal woningen in Transwijk-Noord. Gezinswoningen, flatwoningen en twee praktijkwoningen aan de Struyckenlaan, de Van Eysingalaan, de Van Vollenhovenlaan, de Koningin Wilhelminalaan, de Louterlaan en de Asserlaan. Je kijkt toch net iets anders naar de woningen als je weet dat Rietveld ze heeft ontworpen. We spraken Pim Meijneke, bewoner sinds 1981.
Gerrit Rietveld
Hij was lid van de Nederlandse kunstbeweging De Stijl en is de stad Utrecht altijd trouw gebleven. Gerrit Rietveld werd er op 24 juni 1888 geboren en werkte er zijn hele leven totdat hij stierf op 26 juni 1964. Hij was architect en ontwierp en maakte meubels. Zijn vader was meubelmaker en in diens werkplaats leerde Gerrit vanaf zijn twaalfde het vak. Als architect vielen zijn ontwerpen onder het ‘Nieuwe Bouwen’, gekenmerkt door veel licht, lucht en ruimte. Zo ook het bekende Rietveld Schröderhuis in Utrecht Oost. Hij verwierf, ook buiten Nederland, grote bekendheid met veel van zijn ontwerpen, maar dat hij een groot aantal woningen in Transwijk heeft ontworpen, is niet bij iedereen bekend! Voor deze seriematig gebouwde woningen gebruikte hij gekleurd geglazuurde baksteen en draadglas. De flatwoningen werden destijds in de brochure van Wildschut’s Bouwbedijf N.V. aangeprezen als superflats en ‘een van de schoonste scheppingen in dit genre, van een onze allergrootste bouwmeesters, de architect en kunstenaar G. Rietveld’. En voor die tijd waren de flats ook rijkelijk voorzien van zaken als een zonneterras, een huistelefoon, boodschappenlift, fluorescerende schakelaars en transportabele separatiewanden.
Het nieuwe bouwen
Rietveld ontwikkelde vanaf de jaren twintig langzaam een voorliefde voor volkswoningbouw. Om woningen zonder kwaliteitsvermindering toch goedkoper te maken, vond hij dat ze kleiner en eenvoudiger moe(s)ten zijn. Zijn zoektocht resulteerde in 1928 in een ontwerp voor het ‘Kernhuis’, waarbij de ‘verkeersruimte’ (zoals gang, portaal of overloop) tot een minimum was beperkt, zodat de leefruimte groter kon worden. Praktisch uitvoerbaar bleek zijn ontwerp destijds niet, maar in zijn latere ontwerpen kwamen wel principes uit zijn eerdere plannen terug. Dat geldt ook voor de woningen die Rietveld in Transwijk ontwierp. Anno 2022 zijn die woningen echter niet altijd meer herkenbaar als ontwerp van Rietveld en is een aantal woningen inmiddels voorzien van een extra verdieping. Daardoor is het aanzien van zowel de woningen, sommige straten en daarmee ook de markante wijkopzet inmiddels toch wat anders dan wat Rietveld ooit voor ogen had Het ontwerp van de woningen in Transwijk komt overeen met de sociale huurwoningen die Rietveld ontwierp aan de Jan van Hoofstraat, de Van Goghstraat en de Erasmusweg in Bodegraven-Reeuwijk, waar met de betreffende woningen niets mag gebeuren zonder advies van de gemeentelijke erfgoedcommissie.
Pim Meijneke voor zijn woning – beeld Maurice Hengeveld
Pim Meijneke en zijn vrouw Annemieke wonen sinds 1981 in een Rietveld woning aan de Van Eysingalaan en Pim vertelde ons graag wat over de woningen en de buurt. Hij blijkt zelfs nog in het bezit van de verkoopbrochure van destijds met informatie over de woningen, die bij de oplevering begin jaren zestig aan bewoners werd uitgereikt. Pim heeft zelf het nodige verbouwd aan zijn woning, deels terug naar de oude staat en deels vernieuwd, zoals de uitbouw van de benedenverdieping aan de achterzijde en de herindeling van de ruimte daar. Pim: “Het verkrijgen van een vergunning daarvoor verliep destijds wat rommelig, want waar de benedenverdieping wel mocht worden verlengd, mocht dat op de bovenverdieping niet en ook een opbouw bleek niet toegestaan. Dat was rond 1990 en daarbij werd het ontwerp door Rietveld als argument
gebruikt, maar enige jaren later bleek dat bij woningen aan de Van Vollenhovelaan vreemd genoeg niet van toepassing. Daar was een opbouw wel toegestaan, mits in dezelfde bijzondere, wit verglaasde steensoort. Die is nu niet meer leverbaar vanwege het inmiddels verboden productieproces.”
Woning met opbouw – foto: Maurice Hengeveld
Trends van de laatste jaren
Tegenwoordig is het uitbouwen van de woningen met een extra verdieping wel een trend geworden, met name de laatste vijf jaar volgens Pim. “Maar ook het splitsen van woningen voor verhuur aan studenten en starters lijkt een trend”, vervolgt hij. “Ook dat gebeurt in toenemende mate. Het maakt allebei dat de buurt een ander karakter krijgt. In aanzien vanwege de verschillende soorten steen die nu bij diverse woningen worden gebruikt voor de opbouw én in betrokkenheid bij de buurt, want niet alle huiseigenaren wonen hier dus zelf en verhuren vaak aan bewoners die na verloop van tijd weer vertrekken. Wij wonen hier nog steeds wel met plezier hoor, laat ik dat vooropstellen, maar er zijn wel dingen veranderd dus.” Pim woont niet alleen in Zuidwest, maar volgde er de middelbare school aan de Openbare Scholengemeenschap
Hendrik van der Vlist (toen nog niet in de latere nieuwbouw, waar nu Krachtstation zit) en later werkte hij er als docent bij de Da Costaschool en nog later bij het roc aan de
Amerikalaan. En Annemieke komt uit de iets verderop gelegen Rivierenwijk.
Trans – Weik
Het mag duidelijk zijn dat Pim en zijn vrouw enthousiaste en betrokken bewoners van Transwijk zijn en voor dit artikel danken we Pim dan ook voor zijn uitgebreide en gedetailleerde informatie. Toch weer een bijzonder weetje over Transwijk lijkt ons. En over Transwijk gesproken: de wijk dankt zijn naam aan de boerderij die tot halverwege de jaren vijftig aan de Wethouder Diemontlaan (voorheen Galecopperdijk en tegenwoordig de Pijperlaan, het verlengde van de Beneluxlaan in Welgelegen) stond. Op de
hekpalen van de boerderij van de familie De Wit stond de tekst: Trans – Weik.
